Rabu, 27 April 2011

ARTIKEL " PAYUNG GEULIS "


PAYUNG GEULIS
Saha nu teu wanoh kana kecap payung ?. Kiwari payung masih dibutuhkeun  pisan ku manusa salaku alat pikeun ngajaga dirina tina panasna panon poé  atawa tina guyuranna cai hujan.
Dina jaman era globalisasi anu leuwih modern kiwari , ngajaga hiji kalanggengan adat, budaya atawa tradisi karuhun-karuhun urang hésé pisan pikeun ngajagana, alatan di jaman era globalisasi kiwari masyarakat urang leuwih ngagunakeun kana pola kahirupan nu leuwih modern tur leuwih praktis dina ngajalankeun hirupna, kaasup dina ngagunakeun hiji kabutuhan hirupna. Boh éta nu sifatna langsung atawa nu teu langsung. Masyarakat kiwari gampang pisan kapangaruhan ku budaya asing sakumaha anu kacutat dina paribasa mah “ jati kasilih ku junti ”.  Hal éta kajadian kana produk payung geulis anu mangrupa tradisi atawa budaya asli kerajinan tangan has kota Tasikmalaya salaku warisan titinggal karuhunna.
Payung geulis ngabogaan seni nu kacida endahna, nu mangrupa ciri has atawa simbol kota Tasikmalaya, ogé payung geulis ieu mangrupa asset nu kacida ahéng kabina-bina lantaran payung geulis tos ka wentar ka nusantara bahkan tingkat dunia alatan kaunikan dina wangun senina atawa bentukna. Seni nu jadi hiji hal nu teu bisa leupas tina payung geulis, kaunikan payung geulis nya éta ayana ciri has tina payung geulis ieu alatan ayana lukisan kekembangan nu warna-warni nu ngadekorasi éta payung geulis.
Babakan payung, panyingkiran, indihiang mangrupa daérah-daérah sentra payung geulis di kota Tasikmalaya. Payung geulis nu jadi produk ciri has jeung simbol kota Tasikmalaya ieu pantang ku cai hujan. Payung geulis nu diwangun tina kertas, tapi lain kertas biasa nu digunakeunna tapi nya eta kertas khusus. Mungkin payung geulis karasana kaku alatan diwangunna tina kertas jeung kai salaku gagangna sahingga payung ieu dirasa atawa ditenjo teu praktis pikeun dibawa kamana-mana. Sanajan payung geulis ieu dirasa kaku tapi payung geulis ngabogaan peran anu kawilang pentingna di masarakat Tasikmalaya. Payung geulis dina jaman katukang di kota Tasikmalaya digunakeun salian salaku piken ngajaga diri tina panasna panon poe, payung geulis oge di Tasikmalaya digunakeun ku para mojang-mojang Tasikmalaya salaku panglengkep mode atawa fashion .
Mojang-mojang di Tasikmalaya dina jaman katukang ngarasa teu sampurnana nalika manehna teu mawa payung geulis pikeun ngalengkepan fashionna atawa modena, salian ti ngalengkepan fashionna para mojang oge ngamangpaatkeun eta payung geulis pikeun ngajaga parasna tina panas panon poe.
Alatan era globalisasi, payung geulis kiwari kageser pamorna ku jenis payung hasil ekspor ti nagara-nagara maju saperti payung Jepang jeung payung China. Alatan payung hasil ekspor ti nagara maju saperti jepang atawa china éta diwangunna tina bahan-bahan nu hampang saperti ngagunakeun parasit anu leuwih tahan tina cai hujan atawa panasna panon poé.
Kiwari mojang-mojang Tasikmalaya geus langka nu ngagnakeun payung geulis pikeun ngalengkepan fashion atawa modena di taun 2011 kiwari, para mojang kiwari geus kapangaruhan ku budaya luar anu nyebabkeun budaya pribumi eleh pamor ku budaya luar, khususna dina produk payung geulis. Mungkin moderenisme geus ngarobah mode atawa fashion hampir di pelosok bumi, ksusuna di wilayah Tasikmalaya. Padahal taun-taun ka tukang para mojang-mojang atawa wanoja-wanoja Tasikmalaya teu lesot tina payung geulis nalika indit-inditan. Akibat ayana pangaruh payung ekspor ti nagara-nagara maju anu leuwih praktis tur modern, kiwari payung geulis anu jadi kabanggaan atawa nu jadi primadona Tasikmalaya geus eleh pamorna ku payung-payung hasil ekspor nrgara jepang atawa china nu ngakibatkeun payug geulis kiwari sepi atawa kurang peminatna  ti masarakat pikeun ngagunakeun.
Di jaman milenium kiwari payung geulis robah tujuan atawa robah fungsi nu awalna payung geulis digunakeun pikeun kahirupan sapoe-poe dina ngajaga diri tina panasna panon poe, kiwari mah payung geulis ngan digunakeun ku sabagian masarakat eta sorangan dina acara adat, kawinan, oge payung geulis teh ngan digunakeun salaku ekspre seni jalma anu ngoleksi eta payung geulis pikeun kapuasan diri atawa digunakeun salaku hiasan atawa pajangan..
Pribadi ngarasa miris nalika ningali kaayaan payung geulis  asli Tasikmalaya nu awalna mangrupa ciri khas atawa salaku primadona masarakat Tasikmalaya, kiwari payung geulis ngan produk seni nu teu layak pikeun digunakeun salaku fungsina deui. Payung geulis kiwari di jual pikeun hiji nilai éstétika, ogé payung geulis kiwari ngan digunakeun salaku profesi. Padahal payung geulis mangrupa warisan karuhun urang nu kudu di jaga tur di mumulé pikeun kasajahteraan balaréa. Saupamana budaya teu dimumulé ku urang, pasti budaya éta laun-laun bakal leungit. Lamun teu di jaga bener-bener, karasana mah nalika aya nagara anu ngaku-ngaku hasil budaya atawa warisan asli karuhun urang di aku jadi warisan budaya negara éta sorangan.

Rabu, 06 April 2011

BASA WEWENGKON DI JAWA BARAT

BASA WEWENGKON JEUNG BASA LULUGU 

“Cuang ulin yu..!”
“Enya beu, urang ulin beu...”
“Kunaha kuring mah teu diajakan?”
“Geus geuwat beu, meumpeung euweuh dosen!”
Urang pasti geus teu aneh deui mun ngadéngé kecap-kecap jiga kitu. Ku ngadéngéna ogé tangtu geus bisa neguh ti mana asal nu nyarita. Nu di luhur, kayaning cuang, beu, kunaha  téh mangrupa basa wewengkon atawa basa dialék.
Ku sabab Tatar Sunda téh kaitung lega, basa Sunda anu digunakeun  gunem catur sapopoé téh henteu sarua pisan. Aya dialék-dialék basa Sunda anu masing-masing miboga kekecapan atawa ungkara anu has. Antarana aya dialék Banten, dialék Kuningan, dialék Ciamis, dialék Karawang, dialék Bandung jeung sajabana. Dialék téh gejala basa anu ilahar. Saban basa anu digunakeun ku komunitas-komunitas anu réa jumlahna, miboga dialék-dialék. Kekecapan, lentong jeung ungkara masing-masing dialék mindeng béda, ieu ogé dipangaruhan ku faktor geografis.
        Basa wewengkon nu aya di wilayah Sunda loba rupana. Ahli basa ngabagi kana 6 basa wewengkon. Wilayah Banten kidul kaasup dialék kalér. Wilayah priangan, saperti Bandung jeung sabudeureunana disebut dialék kidul. Wilayah Majalengka jeung sabudeureunana kaasup dialék tengah wétan. Bagian Ciamis jeung sabudeureunana kaasup dialék tenggara. Wilayah Kuningan jeung bagian Brebes kaasup dialék timur laut. Tapi numutkeun Satjadibrata (1960) basa Sunda miboga salapan dialék, nya éta dialék Bandung, Banten, Cianjur, Purwakarta, Cirebon, Kuningan, Sumedang, Garut,  jeung Ciamis. Tina salapan dialék anu dijadikeun basa Sunda lulugu nya éta dialék Bandung anu mindeng digunakeun salaku basa pangjajap di sakola. Saényana mah basa lulugu ogé mangrupa basa dialék atawa leuwih mernah disebut basa sosiolék urang Sunda anu nyakola. Salah sahiji kaunggulan basa lulugu ti basa dialék sabab basa lulugu mah dipaké dina basa tulisan.


Di handap ieu aya basa dialék ti sawatara wewengkon :
NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA KUNINGAN
1.
Huis
Janger
2.
Licik
Bulit
3.
Diuntun
Kalabang
4.
Maenya
Mangkara
5.
Rieut
Menit
6.
Opak
Beca
7.
Diképang
Ditaucang
8.
Handap
Teoh
9.
Teu sopan
Dusun
10.
Cenah
Baruk
11.
Eueut/ Nginum
Emuh
12.
Nyobaan
Ngacakan
13.
Horéam
Teu rajeun
14.
Hayu
Beu
15.
Karang
Harang
16.
Buruan
Karang
17.
Ninyuh
Nembok
18.
Urang
Cuang
19.
Batu
Mungkal
20.
Hayang seuri
Kagugu
21.
Ka mana
Ka endi
22.
Angeun
Celem
23.
Buru-buru
Uah-uih
24.
Cékéng gé
Ceungégé
25.
Teu keyeng
Teu rajeun
26.
Sasak
Kérétég
27.
Dagé
Oncom
28.
Loba
Jenuk
29.
Telebug 
Gebok
30.
Bisa
Ireug
31.
Pamajikan
Rubiah


NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA
CIAMIS
1.
Urang
Cuang
2.
Isuk
Isukan
3.
Geuwat
Waiyuh
4.
Teu sopan
Dusun
5.
Hanas
Kanjat
6.
Kungsi
Kusi
7.
Sambel
Tolenjeng
8.
Gélo
Burung
9.
Béak
Amrin / ambrin
10.
Boléd
Mantang
11.
Dulang
Pané
12.
Gusur
Séréd
13.
Sabaraha
Sanaon
14.
Titajong
Tipagut
15.
Tolombong
Gebog
16.
Sangu poé
Sangu wadang
17.
Manéh
Nyanéh
18.
Kucem
Kulicem
19.
Usum hujan
Balabur



NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA MAJALENGKA
1.
Teu éndah
Teu Jeujeuh
2.
Sih
Karah
3.
Manéh
Dewek
4.
Urang
Cuang
5.
Cenah
Aning
6.
Kuring
Kami
7.
Ku naon
Kunaha
8.
Horéam
Seunggah
9.
Kale
Kekenceng
10.
Hiji
Saese
11.
Céngék
Sabrang
12.
Petis Bonténg
Ngareucah
13.
Gedang
Kates
14.
Enéng
Empit
15.
Beubeur
Benten
16.
Buruan
Bémper

NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA
GARUT
1.
Kawitna
Pabitna
2.
Rék
Deuk
3.
Cik
Cikan
4.
Éléh
Lasut
5.
Ngaran kadaharan tina sampeu
Emplod
6.
Ngaran kadaharan tina kulit sampeu
Kededemes
7.
Ngaran kadaharan
Onger-onger
8.
Sapu Tangan
Salampé

NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA
BANJAR
1.
Biwir
Babangus
2.
Enéng
Enok
3.
Péso
Landepan
4.
Tempat Pabéasan
Rigen
5.
Boboko
Ceceting
6.
Waluh
Ceceting
7.
Minyak Kalapa
Lisah kelentik
8.
Hui
Mantang
9.
Bangké
Layon
10.
Botak
Buleneng
11.
Coklat
Soklat
12.
Ungu
Lintuh
13.
Kuat
Rosa
14.
Rajin
Tanginas
15.
Rakus
Segut
16.
Hudang Saré
Tanghi
17.
Kukumbah Leungeun
Sibano
18.
Sila
Ipet
19.
Ngabanting Seuseuhan
Ngagebot
20.
Ngagosok Kulit
Ngaruru
21.
Geulang
Pinggel
22.
Kutang
Kaway
23.
Sabeungkeut Paré
Bentel
24.
Pagéto
Isukan
25.
Musim Hujan
Reneng


NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA
BANTEN
1.
Pisan
Jasa
2.
Anjeunna
Nyana
3.
Hésé
Gati
4.
Siga
Doang
5.
Tara
Tilok
6.
Abdi
Aing
7.
Aranjeunna
Maraneh
8.
Ningali
Noong
9.
Tuang / dahar
Hakan
10.
Naha
Pan
11.
Sampeu
Dangdeur
12.
Alim
Endung
13.
Pengker
Tukang
14.
Rebut
Haliwu
15.
Ancuk
Jamang
16.
Batur
Orok
17.
Sedih
Abong
18.
Leutik
Alus
19.
Incu
Ancu
20.
Ngaran
Aran
21.
Labuh
Kabubuh
22.
Parawan
Cawéné
23.
Domba
Gembal
24.
Ngéwa
Héwa
25.
Hui
Mantang
26.
Baju
Jamang
27.
Aki
Bapa kolot
28.
Sangku
Baskom 

NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA SUMEDANG
1
Kicimpring Opak tina Sampeu
Cimpring
2
Lahang
Wedang
3
Nyétak
Nitis
4
Sih ( Kecap panganteb lamun rék nanya)
Karah
5
Sasaruaan tina kecap
“ har ”
Jeuy
6
Sasaruaan tina kecap
“ har ”
Jéy


NO
BASA SUNDA
LULUGU
BASA SUNDA CIREBON
1.
Muara
Muhara
2.
Sampeu
Kacapeu
3.
Jojodog
Jejengkok
4.
Dalang
Gambuh
5.
Ladu
Rarabudig
6.
Bésan
Warang
7.
Jandéla
Gandéla
8.
Tu’ur
Dengkul / dekung
9.
Kenténg
Gendéng
10.
Méngkol
Nengkol
11.
Balandongan
Bélékétépé
12.
Korang
Gurandi
13.
Congé
Dadapitan
14.
Comro
Gepeu
15.
Baligo
Baléong
            Di Tasikmalaya, hususna Singaparna aya dialék-dialék husus nu dicirian ku ayana prosés asimilasi, nya éta silih pangaruhan sora basa tanpa ngarobah idéntitas foném. Misalna kecap sendal jadi senal, punduk jadi punuk, rorombéheun jadi roroméheun, jrrd.
            Upama di Kuningan,  lian ti aya kekecapan anu has sihoreng geuning aya lentong anu has ogé. Misalna “Oh, ieu mah dioséng waé nya!”. Lentong nu aya dina ieu ungkara miboga lentong ka handap. Lian ti éta nu has ti kuningan téh nya éta aya parobahan sora kecap nu saengang. Misalna kecap beus jadi ebeus, dicas jadi diecas, pas jadi epas.  
Sedengkeun di Majalengka mah, struktur kalimahna téh béda jeung wewengkon séjénna. Misalna téh, “Ogé manéh rék milu?”. Éta ungkara téh sarua hartina jeung “Manéh rék milu kitu?”
Dina basa Sunda, kungsi aya jamanna lamun aya nu nyarita atawa ngagunakeun kekecapan dialékna sok diseungseurikeun ku nu ngabandunganna kusabab béda dialékna jeung nu sok dipaké ku maranéhna. Padahal saenyana teu kudu kitu, sabab kumaha waé dialékna nu penting mah maké kana basa Sunda.
Ceuk hiji panalungtikan dina abad nu kaliwat, abad ka-20, aya rébuan basa nu paéh. Dina abad nu ayeuna ogé abad ka-21ogé aya basa anu paéh baris aya rébuan basa nu paéh. Ceuk itungan para ahli, ayeuna di dunya téh aya kurang leuwih 6000 basa. Dina ahir abad ieu, baris tinggal kurang leuwih kari setengahna. Jadi, hartina aya kurang leuwih 3000 basa anu baris paéh dina abad ka-21. Hartina aya 30 basa nu paéh dina sataun.hartina aya dua satengah basa dina sabulan paéh. Kira-kira saban 10 poé aya hiji bangsa nu leungit ti dunya. Tah, basa Sunda téh aya dina antrian anu rék paéh, sabab loba urang Sunda nu geus horéam make basana.
Basa Sunda anu umurna kurang leuwih lima abad téh gé boa teu kawariskeun sacara sistematis jeung kontinyu. Emh, tada teuing upama basa Sunda nepi ka henteuna téh, tada teuing sedihna. Lain ku nanaon, hirup abad-abad henteu diwariskeun komo deui ninggalkeun warisan keur kamanusaan, da nu aya ogé geuning disapirakeun ku urang Sundana sorangan.